YATLAR

Yatlar dinlenme, eğlence ve gezi amaçlı teknelerdir. Ancak aynı amaçlı kruvazier yolcu gemilerinden yapısal ve işlevsel farkları vardır. Bu farkları iki değişik biçimde açıklayabiliriz:
 
A- Ticari Özelliğe Göre Ayrım
Yat projeleri kontrol yönetmeliğine göre;
1. Boyu 30 metreyi veya grostonu 150 tonu veya ranzasız yolcu sayısı 12 kişiyi geçmeyen turistlik amaçlı tekneler yat olarak kabul edilir.
2. Boyu 30 metreden 50 metreye kadar veya grosstonu 150-500 arası veya ranzasız yolcu sayısı 12 'nin üzerinde olan turistlik amaçlı tekneler kruvazier tekne olarak kabul edilir.

B- Formlarla İlgili Ayrım
Yatlar V kesitli veya yuvarlak karinalı, paralel gövdeleri pekaz veya olmayan tekne tipleridir. Kruvazier teknelerin yatlara oranla birazda olsa paralel gövdeleri ve duvar bordaları vardır.
 
Ayrıca yatların değişik şekillerde sınıflandırılması da yapılabilir. Bunlar;
 
1. Tekne tipine göre:
I. Yelkenli tekneler
• Gezi tipi
• Yarış tipi

II. Motorlu yatlar
• Açıkdeniz deplasman ve yarı deplasman tekneleri
• V kesitli sürat tekneleri
 
2. Yelkenli teknelerin donanım tipine göre sınıflandırılması
• Şalupa (sloop) tipi
• Kotra (cutter) tipi
• Keç (ketch) tipi
• Trandil tipi
• Uskuna (schooner) tipi
• Yola (yawl) tipi
• Gulet tipi
• Brik tipi

Değişik Yat Tipleri Yelkenli yatlar adlarını direk ve yelkenlerinin düzenleniş biçiminden yani armalarından alırlar. Tek direkli bir yat Şalupa olarak bilinir. Yola ve Keçler iki direklidir ve üç veya daha çok sayıda yelken açabilirler. En yaygını bir ana yelken, bir mizana yelkeni ve floktur. Uskunalarda ana direğin önünde pruva direği bulunur. Uskunalar daha büyüktür ve çok sayıda yelken açabilirler.

3. Çalışacağı denize göre sınıflandırma
• Kıyı
• Kıyı-Açık deniz
• Okyanus
 
4. Malzeme türüne göre sınıflandırma
• Ahşap
• Çelik
• Alüminyum
• Fiberglass
• Ferrocement
• Kompozit

Yelkenli yatlarda sevk sadece rüzgar yardımı ile yapılır. Kullanımları bilgi ve beceri gerektirdiğinden, günümüzde yelkenli yatlar çoğunlukla yarış amaçlı kullanılır. Bu sebepten çoğunlukla yarış tipi olarak inşaa edilirler.
 
Motorlu yelkenli yatlar ise gerek turistlik, gerekse özel amaçlar için kullanılan yaygın bir türdür. Bu tür yatlarda ana sevk sistemi yelken olmakla birlikte gerekli durumlarda motor da kullanılır.
 
Yelkenli tekne tasarımlarının, diğer tip gemi tasarımlarından ayrılan bazı özel noktaları vardır. Örneğin, yelkenli teknelerde dümen dizaynının yanında, salmanın hidrodinamik tasarımının yapılması, stabilite hesaplarında yelkenin etkisi ile teknenin meyilli bir durumda seyir edeceği göz önünde bulundurulması gerekir. Yelkenli tekneler inanılmaz trim yapabilen teknelerdir. Özellikle 150 lik trim ve meyilde baş veya kıçının suya girmemesi gerekmektedir. Bu da rüzgar etki merkezi (CE) ile su altı yanal alan etki merkezi (CLR) arsındaki ilişkiye bağladır.

DONANIMLAR VE YELKENLER
Bir yelkenliyi, su üstündeki diğer tip yelkenlilerden ayıran en önemli özellik, o yelkenlinin donanımı ve yelkenleridir. Bu donanım ve yelkenler ayrıca, bu yelkenlinin hızında da çok büyük rol oynarlar. Yardımcı motorda olduğu gibi, yelkenlinin bir çok hareketli parçaları vardır. Ve yelkenlinin hareketini sağlamak için bu parçaların hepsi bir uyum içinde çalışır. Donanımların ve yelkenlerin üzerine gelen yükler çok önemlidir. Bu yüzden, gerekli hesaplar iyi yapılmazsa, yelkenler yırtılabilir, direkler ise yıkılabilir.
 
DONANIM TİPLERİ
Kruvaze tipi yelkenliler için en iyi donanımı belirlemek çok zordur. Bu yüzden, bütün farklı tipteki yelkenliler için birçok kriterler göz önünde bulundurularak, doğru donanım tipi seçilmelidir. Mesela, kıyılarda dolaşan kruvaze tipi yelkenliler için en uygun olan donanım daha çok weatherly rigs’dir. Bunun sebebi, bu tür kruvaze tipi yelkenlilerin sürekli, rüzgarın estiği tarafa doğru baş-kıç vurma hareketini yapmasıdır. Mavi yolculuk yapan yelkenliler ise, ketch ve schooner tipi yelkenlilerde olduğu gibi daha çok iyi bir apaz seyri için donanım tipini seçmelidirler. Bunun sebebi ise, alize rotalarının planlanması mümkün olacak kadar mesafelerin olması ve bunun yanında daha fazla konforun düşünülmesidir.
 
SLOOP, CUTTER, KETCH VE YAWL DONANIM TİPLERİ
Donanımın nasıl sağlamlaştırılacağı ve nasıl iyi yapılmış yelkenler kullanılacağı kısmen de olsa donanımın tipine bağlıdır. Ve ayrıca, iyi ve kötü hava şartlarında nasıl kullanılacağı yine donanım tipine bağlıdır. Bir ketch veya yawl tipi yelkenlilerin iki direği olduğundan, tek direkli sloop ve cutter tipi yelkenlilere göre daha fazla seçeneğe sahiptir.
 
Yola (yawl) ve keç (ketch) tipi yelkenlilerin mizana yelkenleri aynı sebepten, velena yelkeni de kullanılır. Aslında, mizanaların bir kullanma amacı ise, yelken sisteminin rüzgar etki merkezinin (CE) yerinin, yelkenlinin orta yanında etkimesini sağlamaktır. Rüzgar şiddeti 6’ ya ulaştığında, yalnızca mizana ve flok yelkeni ile 35 metre boyundaki bir ketch tipi yelkenli çok iyi  kullanılabilir. Çünkü bu iki yelkenin yeri, yelkenlinin uçlarından itibaren eşit uzaklıkta bulunmaktadır. Bu da yelkene çok iyi bir denge kazandırmaktadır.
 
Aynı koşullarda, kotra (cutter) tipi yelkenli ise flok yelkenini indirecektir. Çünkü bu tip yelkenlinin en uçtaki ön kısmı sürekli bir bowsprit in üstünde olacaktır. Daha yakın olan yer ise, yelken kullanım alanını, yelken direğinin yakınında kısıtlayacaktır. Bu daha emniyetlidir. Hiç kimse uzun ve büyük bir fırtınada dışarı çıkmak ve küçük bir flok yelkenini aşağıya indirmek istemez. Ve hatta, stay sail durumunu korumak ve flok yelkenini indirmek, yelken sisteminin rüzgar etki merkezinin (CE) kıça doğru hareket etmesine neden olur. Bu da reefing the main moves it forward. Bu iki değişiklikte bir birini etkisiz hale getirir ve yelkenli iyi bir denge ile hareketine devam eder.
 
Şalupa (sloop) tipi yelkenliler için daha çok kombinasyon mümkün olmayacağını düşünmek yanlıştır. Sloop tipi yelkenliler genelde dört donanımlı yelkenlilerin en hızlısıdır. Bu tip yelkenliler havanın güzel olduğu durumlarda bile kesinlikle yol alabilirler. Yelkenlilerin arasında en ucuz olanıdır. Bakım ve tutumu hem kolay hem de ucuzdur.
 
KISALTMALAR
Y.A Yelken alanı
CE Rüzgar etki merkezi
CLR Su altı yanal alan etki merkezi
HA Doğrultucu moment kolu (CE ve CLR arasındaki düşey mesafe)
a Yelkenin uzun olan dik kenar uzunluğu
b Yelkenin kısa olan dik kenar uzunluğu

Kaynak: H.Yılmaz http://www.yildiz.edu.tr
Katkılarından dolayı teşekkürlerimizle.