LİMANLAR

Liman, esas olarak fırsatlara, hayallere, cazibeye, yer küresinde beşeri faaliyetleri birleştiren bir kapıya ve denizlerin harika dünyasına açılan bir boşluktur.” (Loyola de Palacıo, Avrupa Ulaştırma Komisyon Üyesi)

Liman kelimesinin İngilizce karşılığı port veya harbor/harbour/haven’dır. Ancak gerçekte, port ve harbour farklı anlamları ifade etmesine karşın çoğunlukla karıştırılmaktadır. Bu yüzden, port kelimesi dilimizde yaygın olarak kullanılmaktadır.

Port; gemilerin kabulünü ve yükün transferini sağlayan insan yapımı bir tesistir. Rıhtımları, iskeleleri, mendirekleri ve kreynli kızakları içerebilir. Keza, yükün depolanması için ambar ve depolar ile yükün denizden uzak yerlere transferi için demiryolları, karayolları veya boru hatları gibi nakil sistemlerine de sahip olabilir.

Horbour ise; gemilerin hava şartlarından barınabildikleri bir yer olup insan yapımı veya doğal olabilir. İnsan yapımı, mendirek veya dalgakırana sahip olacaktır. Doğal olanın büyük bir kısmı kara ile çevrilidir. Ulusal ve uluslararası mevzuatlarımız da ifade edilen liman tanımlamaları incelendiğinde farklılıklar gösterdiği görülmektedir.

Ulusal mevzuatlarımızdan;

• 21.01.2004 tarih ve 25682 sayılı “Gemilerden Atık Alınması ve Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” Md.4’te Liman; Tersaneler, marinalar ve yat limanları ile balıkçı ve gezinti tekneleri de dahil olmak üzere tüm gemilerin muhtelif faaliyetlerinde kullanılabilmeleri amacı ile inşa edilmiş ve donatılmış deniz ve kıyı yapılarını,

• Denizcilik  Müsteşarlığınca hazırlanan, “Deniz Emniyeti Kanun Tasarısı” Md.3’te, Liman Tesisi; Münhasıran limancılık hizmetlerinin yerine getirilmesi amacıyla kurulmuş, yolcu ve yük hareketinin gerçekleştirildiği rıhtım, iskele, mendirek, şamandıra, platform, yat limanı ve balıkçı barınağı gibi tesisler ile bunlara bitişik ve bütünleşik diğer daimi tesisler,

•  Sahil Güvenlik Komutanlığınca hazırlanan “Deniz Güvenliği Kanunu Taslağı” Md.3’te Liman; Gemi ve deniz araçlarına liman hizmetleri verilmek üzere kurulmuş, mendirek içinde kalan her türlü tesis ve alan ile demir yerlerini, ifade eder şeklinde tanımlanmıştır.

Uluslararası mevzuatlardan;

• 10.12.1982 tarihli Birleşmiş Milletler “Deniz Hukuku Sözleşmesi” Md.11’de, Limanlar; Karasularını sınırlandırmak bakımından liman sisteminin ayrılmaz bir parçasını oluşturan en dışarıdaki daimi liman tesislerinin kıyının bir parçasını teşkil ettiği kabul edilir. Kıyı açıklarındaki tesis ve suni adalar daimi liman tesisleri olarak telakki edilmeyecektir.

• Avrupa  Birliği mevzuatına göre Liman; Esas olarak gemilerin kabulü, yüklenmesi ve boşaltılması, yükün depolanması, depolanan malların dağıtımı ve yolcuların bindirilmesi ve indirilmesine ve bu iş için uygun çalışma ve teçhizatına sahip bir deniz ve kara parçasıdır şeklinde ifade edilmiştir.

Eski çağlarda liman, esas itibariyle gemilerin, denizdeki çeşitli tehlikelere karşı barınabileceği emniyetli ve güvenli bir yer olarak görülmüştür. Daha sonra ticaretin artması ile liman kentleri ortaya çıkmış ve limanlar, gemilere emniyetli ve güvenli bir yer olarak işlevini sürdürmesi yanında, çeşitli endüstriyel faaliyetlerin yürütüldüğü ve son derece teknik bilgiye sahip, son teknolojiyi kullanabilen personeli ile bir uzmanlık alanının merkezi haline gelmiştir.

Genelde aynı ülkede de olsa iki limanın birbirine benzediği söylenemez. Limanlar arasındaki bu farklılıklar, limanın, coğrafi karakteristiği ile trafiğin tipi ve büyüklüğünü yansıtmaktadır. Buna göre limanlar; balıkçı limanları yanında, kent ve ada limanları, haliç, nehir ağzı limanları, büyük ölçekli ve küçük mahalli limanlar, endüstriyel limanlar, taşımacılık limanları, kruvaziyer ve feri limanları olarak sınıflandırılmaktadır.

Limanlardaki bu farklılıklar, aynı zamanda onların güçlerini de yansıtmaktadır. 23 Avrupa Birliği ülkesinde 1000’in üzerinde değişik liman mevcuttur. Bu limanlar, yılda ortalama 2 milyon gemi, 3,5 milyar ton yük ve 350 milyon yolcu trafiğine sahiptir. Bunun tahmini ekonomik değeri ise 111 milyar euro’dur. İlaveten çeşitli sektörlerde 2,5 milyon insana iş imkanı yaratılmaktadır. Ayrıca limanlar insanlara, balıkçılık boş zaman değerlendirme ve eğlence gibi faaliyetleri için de bir imkan yaratmaktadır.

Bir liman işletmesi, çok çeşitli ve değişik faaliyet alanlarının bir bütününü  teşkil eder. Diğer bir değişle, liman faaliyetleri; liman işçileri, terminal operatörleri, gemi sahipleri, gemi acenteleri, gemi komisyoncuları, ihracatçılar, yükleme operatörleri, pilotlar, motorcular, gemi inşacılar, gemi onarım timleri, yakıt acenteleri, atık toplayıcılar, liman devleti kontrol görevlileri, gümrük memurları, liman polisleri, bankacılar, sigortacılar, deniz avukatları gibi çok geniş meslek grupları tarafından yürütülmektedir. Görüleceği üzere bu yapı ile bir liman kendine özgü bir kasaba görünümündedir.

Bu bağlamda modern bir liman;

•  Süratli, emniyetli ve güvenli liman hizmetleri veren,

•  Gemilere teknik yardım sağlayacak deniz trafik kontrol sistemlerine sahip,

•  Terörizm, yasadışı göç ve diğer suç içeren faaliyetleri önlemeye yönelik imkan ve kabiliyeti olan,

•  Yolcuların, personelin, gemilerin, liman tesislerinin ve yükün güvenliğini sağlayabilen, limanlardır.

Limanlar her zaman ülkelerin refah ve zenginliğinin dinamosu olmuştur. Geçmişte olduğu gibi bugün de denize kıyısı olan ülkeler sahip oldukları limanlar ölçüsünde gelişmişledir. Bunu önemseyen ve liman alt yapılarını güçlendiren ülkeler günümüzün deniz gücüne sahip ülkeleri konumuna gelmiştir.

Bu kapsamda, ülkemiz limanlarına da genel hatları ile bakıldığında; Denizcilik Müsteşarlığı kayıtlarına göre, Karadeniz’de 32, Marmara ve boğazlarda 95, Ege’de 19 ve Akdeniz’de 24 olmak üzere toplam 170 adet çeşitli büyüklükte ve amaçla kullanılan liman ve iskele mevcuttur.

Bu limanların, 6’sı tüzük, 13’ü yönerge ve 42’si yönetmelikle işletilmektedir. Mevcut limanlarımızdan, ancak birkaçı yukarıda ifade edilen modern liman özelliğine sahiptir.

Kuşadası Limanı

Mevcut limanlarımızdan kruvaziyer liman olararak tanımlanacak tek liman ise Kuşadası Limanı’dır. İstanbul Karaköy, İzmir, Antalya ve Alanya limanları da sınırlı olarak kullanılmaktadır.

Yalçın ERTUNA
(E) Tümamiral
SGK Dergisi