|
Teknenin denizde istenilen yerde durmasını sağlamak, dalga ve rüzgârla yer değiştirmesini engellemek için halat veya zincire bağlı olarak denize bırakılan, denizin dibine gömülerek ya da takılarak tutunabilen madeni ağırlığa gemiler kullandığı zaman Demir, tekneler kullandığı zaman Çapa ya da Çıpa denir. Çapa veya demirin bu amaçla kullanılmasına Demirlemek denir.
Demirlemek için en uygun zeminler sert kumlu zeminlerdir. Bunu sırasıyla kumlu, çamur, mercan ve kayalık gibi zeminler izler.
Demirlemek için kullanılan araçlar;
Çapa, çapaya bağlı Anele denilen demir bir halka aracılığı ile bağlı olan zincir veya halattır. Farklı zeminler için farklı çapalar geliştirilmiştir.
Demirlemek ya da çapanın denize bırakılmasının denizcilik dilindeki karşılığı "Funda Etmek" dir.
Demirlemede Kullanılan Terimler
Kaloma: Çapaya bağlı halat ve/veya zincire denizde verilen uzatma payı.
Aganta: Hareket halindeki halat veya zincirin akışının durdurulması için ''Böyle Tut'' anlamına gelen komut.
Vira: Çapa ve zincirin denizden toplanması. Vira demir '' Demir Al '' komutu.
Bosa tutmak: Ani gerilimlerden ırgatın dişlerinin zarar görmemesi için demir incirinin/halatının yükünü bir halat aracılığıyla ırgattan alıp koçboynuzu veya babaya aktarmak, yükü paylaştırmak.
Apiko: Çapanın dipten ayrılmadan önceki durumu (Halat veya zincir gergin ve dik pozisyonda).
Salpa: Çapanın dipten ayrılarak boşta kaldığı pozisyon.
Baştan Kara: Kıçtan demirleyip, tekneyi baştan karaya bağlamak.
Kıçtan Kara: Baştan demirleyip, tekneyi kıçtan karaya bağlamak.
Irgat: Demir atmaya ve toplamaya yarayan vinç.
Demirlemede denize bırakacağımız halat uzunluğu çok önemlidir.
Suyun derinliğine bırakılan zincir veya halat uzunluğuna "Kaloma" denir.
Demirlemede Gerekli Kaloma Uzunlukları
Sadece Zincir kullanılıyorsa; Derinliğin 4 katı,
Halat ve Zincir Birlikte kullanılıyorsa; Derinliğin 6 katı,
Sadece Halat kullanılıyorsa; Derinliğin en az 10 katı olmalıdır.
Sert hava koşullarında bu oranlar artabilir.
Resim 1- Demirlemede Kaloma Uzunlukları
TEMEL DEMİRLEME
Uluslararası DÇÖT'ne göre dar kanallarda demirleme yapılamaz.
Köprü altları da demirlemeye yasak bölgelerdir.
Demirleme başlıca iki nedenden dolayı yapılır:
1. Balıkçılık, yüzme, yemek ya da geceleme,
2. Motor arızası sonucu kötü havada sürüklenmeyi önlemek veya teknenin karaya oturması durumunda.
Bağlı olduğunuz limandan uzak bir seyirdesiniz ve tonoz* sistemi bulunmayan bir liman veya koya demirleyeceksiniz. Güvenle geceyi geçirmek ve rahat bir uyku çekmek için doğru demirleme yapmalı, koşullar uygunsa kıçtan çıma alınması şarttır.
*Tonoz: Tekne bağlamak amacıyla suya bırakılmış, dipteki ucunda sabit beton veya ağır bir çapa bulunan, diğer ucunda bir şamandıra ile yeri belirtilmiş bağlanma noktası.
Güvenli demirleme yapabilmek için birçok koşul göz önünde bulundurulmalıdır. Bu koşulları ana başlıklar altında inceleyelim.
Demirlerken;
• Tekneyi asla kıçtan demirlemeyin,
• Zincir ve halatı birlikte kullanıyorsanız, ikisinin birbirine sıkıca bağlı olduğundan emin olun,
• Demir halatının tekneye bağlantısını teknenizin güçlü bir notasından yapın,
• Demirlerken çapa halatının ayağınıza veya kolunuza dolanmamasına dikkat edin,
Bu tür dikkatsizlikler sonucu boğulma olayları görülmektedir.
• Teknede ağır, dümen dinleyecek kadar yol bulunmalıdır.
• Tekne durduktan sonra demir atılmaz.
• Rüzgar veya akıntı daima baştan alınmalıdır.
• Irgat ve koçboynuzunu yük altında tutmamak için yeterli uzunlukta bir halat diğer koçboynuzunda bosa tutulmalıdır.
• Mümkünse dalgalara ve rüzgara kapalı bir bölgede demirleme yapılmalıdır.
• Demirlemek için güvenli derinlik bulunmalıdır.
• Denizin dibinin durumu (taşlık, kumluk, erişte vs.) ve çapanın tipi hakkında bilgi sahibi olunmalıdır.
• Alarga durulacaksa, teknenin salınım çapı dikkate alınmalıdır.
• Çapa attığınızda çapanın dibe tutunmasını sağlamalı ve uygun kaloma ile sabitlenmelidir.
Güvenli Bölge
Daha önce bulunmadığınız bir bölgedesiniz ve demirlemek için uygun yer arıyorsunuz. Rüzgar esmiyorsa sizi sürükleyecek bir kuvvet olmayacağı için uygun yer bulmanız oldukça kolay olacaktır. Ama rüzgarlı havalarda en azından rüzgarın ürettiği dalgayı kesen bir yer şeklinin rüzgar altına demirleme yapmalıdır. Dalgalı bir yerde demirlemek hem sizi rahatsız edecek hem de uygun kaloma bırakılmaması durumunda, çapa tarama yapacaktır.
Derinlik (Yelkenlilerde dikkat edilmesi gereken)
Yelkenli yatların altında salma bulunmaktadır. Eğer salma hareketli değil ve yatın içine doğru kapatılamıyorsa, salma uzunluğunu ve yatın su çekimini dikkate alarak demirleme yeri seçmelidir. Örneğin yatın su çekimi ortalama 2 metreyse, en az 3 metre derinlikte bir yere demir atılmalıdır. Yaklaşık 10 metre boyunda yelkenli yatlarda ortalama 60 metre zincir bulunmaktadır.
Güvenli demirlemek için derinliğin en az dört katı kadar kaloma bırakılmalıdır. Unutulmaması gereken teknemizi çapa değil, bıraktığımız zincir tutmaktadır.
Bıraktığımız zincir denizin dibine uzanarak, rüzgar bastığında kalkar ve bir yay gibi etki yaparak çapaya esas kuvvetin gitmesini engeller. O yüzden derinliğin 5-6 veya daha fazla katı kadar zincir bırakmak yanlış değil aksine oldukça güvenlidir. Bazı koylar dışarıdan bakıldığında demirlemek için çok uygun görünse de pek uygun olmayabilir. Derinliği yaklaşık 30 metre olan ve kıyıya çok yakın yerlerde sığ olan koylarda çapayı o derinliğe atmak işe yaramayacaktır.
Ortalama 60 metre zinciri olan bir yelkenli yat, teorik olarak derinliğin 4 katı kadar kaloma bırakacağı varsayılırsa en fazla 15 metreye derinlikte güvenli demir atabilir.
Dip Yapısı ve Çapa Seçimi
Demirleyeceğimiz bölgeyi tanımıyorsak denizin dip yapısını da bilemeyiz. Dibin kum, çakıl, mermer, erişte vs. olması durumlarına göre uygun çapa kullanılmalıdır. Seyir bölgeleri az çok belli olan yatlar o bölgedeki zemin yapısına göre çapa seçimi yaparlar.
Admiraltı tipi çapa tırnakları sayesinde dipteki yosunlara iyi tutunur veya kaya aralarına girerek iyi tutunma sağlar ama büyük olması ve taşınma zorluğu olduğu için kullanımı zordur. Danforth tipi çapa kum ve çapada hareketli tırnakları ve geniş yüzeyi sayesinde çok iyi bir tutunma sağlar.
Pulluk demiri çakıl ve yosunda çok iyi tutunma sağlar, yumuşak kum ve balçık zeminde ise Danforth kadar iyi tutunma sağlayamaz.
Salınım Çapı
Çapa atıldığında ve alarga durumda kalındığında tekne rüzgar değişimlerinden etkilenir.
Tekne durumunu daima rüzgarı karşıdan alınacak pozisyona getirir.
Dolayısıyla küçük rüzgar değişimlerinde tekne, sancağa veya iskele doğru bir dairesel hareketle kaymalar yapacaktır. Buna Salınım Çapı denmektedir.
Resim 2- Demirlemede Salınım Çapı
Demirlediğimiz yerde yakınımızda başka teknelerin olması durumu dikkate alındığında salınım çapı doğru hesaplanmalı ve ona göre uygun yer bulunmalıdır.
Örneğin; derinliğin ve bırakılan kalomanın bilinmesi durumunda, teknenin en fazla salınım çapı dik üçgen bağlantısından bulanabilir.
Örneğin; derinlik 6 metre, kaloma 24 metre ise teknenin sancağa doğru 23 metre, iskeleye doğru gene 23 metre kayacağı teorik olarak hesaplanır.
Fakat, bu durum en fazla salınım durumu yani zeminde zincirin hiç yatmaması ve çapanın üzerinde aşırı yük binmesi durumudur. Genelde böyle olmayacağı için ve en az 15 metrenin zeminde yattığı düşünülürse ortalama salınım çapı 13 metre olacaktır.
Çapayı Tutturmak
Demirlemede en önemli durumlardan biri atılan çapanın dipteki zemine saplanması durumdur. Eğer çapa zemine saplanamazsa, zemin üzerinde emanet duracak ve en ufak bir yük gelmesi durumunda çapa taramaya başlayacaktır.
O yüzden zemine uygun çapa seçimi ve yeterli kaloma bırakılması dışında zemine çapayı saplayabilmek için doğru demirleme gereklidir. Çapa atılırken şu koşullara dikkat edilmelidir.
Öncelikle rüzgara karşı demir atılmalıdır. Rüzgara karşı pozisyon alındıktan sonra teknenin üzerindeki ileri yol sıfırlanmalı, tekne durdurulmalı ve hafif tornistan ile yol almalıdır. Durgun haldeki bir tekneden bırakılan zincir zeminde birikerek sağlıklı sonuç vermeyecektir.
Çapa, suya ırgat koluyla yavaşça değil, hızlı bir şekilde elle bırakılmalıdır. Yavaş bırakılan çapa zeminde hem canlı hayatına oldukça fazla zarar verir. Hem de çapanın zeminde tutunması çok geç olacağı için tekne olağandan fazla sürüklenmek zorunda kalır.
Çapa sadece zincir ile bağlıysa derinliğin en az dört katı kadar zincir bırakılmalıdır ve tekneye tornistan yol verilerek çapanın dibe oturtulması sağlanmalıdır. Öncelikle ağır yol, zincir gerilmeye başladığında 2000, 2500, rüzgarlı havalarda 3000 devir tornistan yol verilmelidir.
Çapanın dibe oturduğunu sancak ve iskeleden kerteriz alarak anlayabiliriz. Ayrıca, tarama durumunu zincire bakarak da rahatça anlayabiliriz. Eğer zincir gergin duramıyor ve zıplamalar yaparak sallanıyorsa, çapa zeminde tarıyor demektir. Bu durumda daha fazla kaloma verilmesi halinde çapa zemine tutunacaktır.
PRATİK ÖNERİLER 
Bir halatı tutmaya gücünüz yetmiyorsa;
Öncelikle halatın elinize uygun kalınlıkta olduğunu kontrol edin. Değilse, çift katıyla avuçlayın. Başkaca bir sorun oluşturmuyorsa halatı bedenine düğümleyin.
Konumunuz açısından bir sakınca yaratmıyorsa, halatı yarım tur arkanızdan geçirerek vücut yükünüzle karşılamaya çalışın.
Çevrenizde uygun bir çıkıntı varsa, halatı dolayın ve gelen-giden halatı birlikte tutun.
Çapayı çekmeye gücünüz yetmiyorsa;
Toplayamayacağınız derinliğe demir atmayın.
Elektrikli donanımın mekanik yedeğinin olmasına özen gösterin. Mekanik veya el ile toplama süre ve yüklerini demir atma işleminde esas kabul edin.
Birden çok kişi makara üzerinden halatın bedeninde yön bozukluğu olmaksızın çekmeye çalışın.
Demir zinciri ve/ya halatının boşunu alarak geldiği yönde ağır yolla üstüne gidin. Zarar verebilecek güçleri uygulamaktan kaçının. İkiden çok destekli bağlantılarda, yükü uzun aralık doğrultusunda üstlenmeye çalışın. (Koçboynuzunun uzun yönü gibi)
|
